VANAF WANNEER AFSCHRIJVEN?
Vanaf aanslagjaar 2004 moeten de fiscaal grote vennootschappen in het jaar van aanschaffing van een immaterieel of materieel vast actief pro rata temporis afschrijven (art. 196, & 2, 1° W.I.B. 1992). Niet KMO vennootschappen (die dus niet voldoen aan de voorwaarden van artikel 215, tweede en derde lid W.I.B. 1992) kunnen in het jaar van aanschaffing niet langer één volledige afschrijvingsactiviteit als fiscaal aanvaarde afschrijvingskost boeken. Neem een vennootschap met een boekjaar dat samenvalt met het kalenderjaar. Op 26.12.2003 koopt de niet KMO-vennootschap een nieuwe vrachtwagen voor 100.000 EUR. Tot en met aanslagjaar 2003 kon nog een afschrijving voor een vol jaar. Als de vrachtwagen lineair wordt afgeschreven over vijf jaar, kon in boekjaar 2002 nog 20.000 EUR meteen in kosten. Ook al kocht de vennootschap maar vijf dagen vóór het einde van het boekjaar. Nu kan dat niet langer. De vrachtwagen mag in het eerste jaar maar “pro rata temporis” afgeschreven worden. Dus mag in boekjaar 2003 maar voor 328,77 EUR in kosten (100.000 / 5 x 6/365).Tegen de nieuwe afschrijvingsregel is trouwens op 24.06.2003 een beroep tot vernietiging ingesteld bij het Arbitragehof (B.S., 24.09.2003). Dat een fiscale KMO in ons voorbeeld nog 20.000 EUR mag afschrijven en een grote vennootschap maar 328,77 EUR zou volgens de indieners van het verzoekschrift, de grote ondernemingen discrimineren.
Veel ondernemers vragen zich af vanaf welke dag ze dan wel mogen beginnen afschrijven. Neem aan dat de vrachtwagen uit ons voorbeeld besteld is op 15.02.2003. Hij bolt van de fabrieksband op 20.08.2003 met een sticker d’er op die zegt dat het de onze is. Op 26.12.2003 halen we hem af bij de verkoper. De factuur wordt op die datum uitgereikt. Vanaf welke datum mag afgeschreven worden? Deze vraag werd begin deze maand mondeling gesteld aan de immer kalme minister REYNDERS (CRIV 51 COM 046, p. 2-3). Gelet op de voorrang van het boekhoudrecht op het fiscaal recht mag afgeschreven worden vanaf het tijdstip dat een actiefrekening boekhoudrechtelijk moet worden gedebiteerd. De minister vindt dat dit kan vanaf de datum waarop de vennootschap de juridische of economische eigendom heeft verkregen van een actief.
De regels rond juridische eigendom erkent de fiscus al jaren. Dit betekent dat de afschrijving in ons voorbeeld kan vanaf 20.08.2003. Dan wordt het goed geïndividualiseerd. Tenzij de bestelbon bijvoorbeeld zou bepalen dat we pas juridisch eigenaar worden bij de levering. Dan kan de afschrijving pas vanaf 26.12.2003. Is een voorschot vooraf betaald, dan bevestigt de minister dat de afschrijving mag starten vanaf de datum van betaling van dat voorschot. Maar los van deze oude administratieve regels (zie Com.I.B. 1992, 61/84-85) voegt de minister daar een nieuwe mogelijkheid aan toe. Boekhoudrechtelijk mag men volgens REYNDERS voortaan een actief boeken en dus afschrijven van zodra de vennootschap er de economische eigendom van heeft. Een nieuwe mogelijkheid “out of the blue”! Wat is nu “economische eigendom”? In het wetboek inkomstenbelasting of in de bijhorende administratieve commentaar wordt dat begrip nergens gedefinieerd. Ook niet in het Belgisch boekhoudrecht. Zelfs de Commissie voor Boekhoudkundige Normen deed er nooit een duidelijke uitspraak over.
Gezien het niet binnen België vindbaar is, moeten we het land uit. De International Accounting Standards (IAS/IFRS) die nu binnen de Europese Unie hun intrede doen, redeneren bij voorkeur economisch in plaats van juridisch. Eén van hun principes is “substance over form”. De economische realiteit primeert boven de juridische vorm (IAS Raamwerk, § 35). Volgens IAS kan een (materieel) vast actief geboekt worden als twee voorwaarden vervuld zijn. De kostprijs van het actief moet op een betrouwbare wijze kunnen bepaald worden. Tevens moet het waarschijnlijk zijn dat de toekomstige economische voordelen van het actief naar de onderneming zullen vloeien (IAS 16, § 7). Volgens IAS is die zekerheid meestal alleen beschikbaar wanneer de risico’s en beloningen aan de onderneming zijn overgedragen. Vóór dit gebeurt, kan de transactie voor de verwerving van het actief meestal zonder significante boete worden geannuleerd (IAS 16, § 9). Met andere woorden: een actief kan volgens IAS geactiveerd worden van zodra een gesloten transactie niet meer geannuleerd kan worden zonder significante schadevergoeding. Vanaf dat moment is een actief economisch activeerbaar. Stel dat van bij het tekenen van de bestelbon in ons voorbeeld op 15.02.2003 de vennootschap niet meer onder het contract uit kan dan mits een forse schadevergoeding, dan zou de afschrijving kunnen vanaf die datum.
Dit is dus meteen een nieuwe mogelijkheid. Ondernemers zullen er blij mee zijn. Of hoe REYNDERS zijn belastingplichtigen kan verrassen. REYNDERS was nu wel de laatste waarvan verwacht werd dat hij de IAS principes zo vlot in fiscalibus zou toelaten.
Jan VERHOEYE, accountant, docent Hogeschool Gent en gastprofessor Universiteit Gent.
Gepubliceerd op 4 december 2003.
